Określanie stron świata

Według przedmiotów terenowych

1. Na samotnie rosnących drzewach gałęzie od strony południowej są dłuższe i grubsze;
2. Słoje na pieńkach od strony północnej są gęstsze;
3. Północna strona kamieni (głazów) porośnięta jest przeważnie mchem;
4. Na południowych skrajach polan leśnych trawa bywa zazwyczaj gęstsza;
5. Kora oddzielnie rosnących drzew bywa często z północnej strony grubsza i porośnięta mchem. Jeżeli mech rośnie na całym pniu drzewa, to od strony północnej jest go więcej, zwłaszcza u dołu pnia;
6. Mrowiska znajdują się najczęściej po południowej stronie drzew, pni lub krzewów;
7. Śnieg szybciej topnieje i zanika na stokach południowych oraz po południowej stronie przedmiotów i obiektów terenowych;
8. Absyda dawnego kościoła skierowana jest na wschód;

Podkreślić trzeba, że możliwości określania stron świata na podstawie tego rodzaju wskaźników bywają w praktyce często ograniczone, a wnioski płynące z oberwacji dość ogólnikowe. Najskuteczniejszym, najpewniejszym sposobem unikania ewentualnych trudności związanych z określaniem kierunków świata jest po prostu zabieranie na wędrówkę busoli lub kompasu.

Według Słońca

Słońce znajduje się w momencie kulminacji, w naszej strefie czasu (na południku 15°) o godz. 12.00

Położenie Słońca	luty, marzec, kwiecień, sierpień, wrzesień, październik	maj, czerwiec, lipiec	listopad, grudzień, styczeń
wschód południe zachód	godz. 6.00 godz. 12.00 godz. 18.00	godz. 7.00 godz. 12.00 godz. 17.00	- godz. 12.00 -

Według Słońca i zegarka

Czynności:

Przy poziomym położeniu zegarka małą wskazówkę skierować na Słońce. Dwusieczna kąta zawartego między małą wskazówką a 12 wskazuje kierunek południowy.

Czynności:

Zegarek ustawić tak, aby Słońce leżało w jego płaszczyźnie. Na obwodzie tarczy w punkcie przecięcia się dwusiecznej kąta zawartego między 12 a małą wskazówką postawić zapałkę. Następnie tak obracać zegarkiem aby cień zapałki padł na jego środek. Wówczas prosta przechodząca przez środek zegarka i 12 wskaże kierunek południowy.

Według Gwiazdy Polarnej

Gwiazda Polarna znajduje się niemal dokładnie na północy. Nie zmienia swego położenia zarówno przy ruchu obrotowym, jak i postępowym Ziemi. Kierunek na Gwiazdę Polarną o każdej porze wyznacza kierunek północny. Jest ona najjaśniejszą gwiazdą gwiazdozbioru Małego Wozu. Odnajduje się ją przez 5-krotne przedłużenie odległości między gwiazdami α i β gwiazdozbioru Wielkiego Wozu.

Według Księżyca

W przypadku częściowego przysłonięcia wieczornego lub nocnego chmurami, łatwiejszy do zastosowania, choć znacznie mniej dokładny, staje się sposób określania stron świata według Księżyca. Jego położenie w zależności od fazy oraz pory doby (uwzględnić trzeba odpowiednią poprawkę w okresie obowiązywania czasu letniego) przedstawia się następująco:

Fazy Księżyca	Około godz. 18	Około godz. 24	Około godz. 6
I kwadra (widoczna prawa połowa)	na południu	na zachodzie	-
Pełnia	na wschodzie	na południu	na zachodzie
III kwadra (widoczna lewa połowa)	-	na wschodzie	na południu

Według busoli

Istotą busoli jest swobodnie obracają się igła magnetyczna nad tarczą z podziałem kątowym. Przykryta jest obracającym się wieczkiem opatrzonym wskaźnikiem i noniuszem do odczytywania kątów.

Najważniejsze części busoli:

• pudełko z podziałką zasadniczą w stopniach (1) z podziałem co 3° i opisem co 15° i dwoma występami (2);
• igła magnetyczna (3), podziałka wewnętrzna pomocnicza (4) z podziałem co 100 tysięcznych;
• noniusz (5) z wskaźnikiem (6) na obrotowym wieczku.

Igła magnetyczna pod wpływem magnetyzmu ziemskiego ustawia się w kierunku północy magnetycznej (koniec igły pokryty jest żółtą fosforyzującą masą - w kompasach czarny). Północ magnetyczna nie jest tym samym co północ geograficzna. Odchyłka kątowa między nimi nazywana jest zboczeniem magnetycznym (deklinacją magnetyczną). Zboczenie magnetyczne wschodnie (ku wschodowi od północy magnetycznej) oznaczane jest jako dodatnie, natomiast zachodnie (ku zachodowi od północy geograficznej) - jako ujemne.

Czynności:

Obracając busolą należy ustawić ją tak, aby koniec igły magnetycznej pokazywał na podziałce stopniowej, wartość zboczenia. Wówczas prosta przechodząca przez przeziernik i muszkę wskaże kierunek północy geograficznej.

Posługując się busolą należy przestrzegać następujących zasad:

1. W celu zabezpieczenia ostrza igły przed szybkim zużyciem należy igłę unieruchamiać w czasie przenoszenia busoli;
2. Przed pracą w nocy busolę należy naświetlić w ciągu 1-2 minut w promieniach światła słonecznego, elektrycznego, zapałki lub świecy, by nafosforyzowane części busoli dobrze świeciły w ciemności;
3. Podczas pracy z busolą należy przestrzegać aby w pobliżu nie było przedmiotów stalowych lub żelaznych, które oddziałują na położenie igły magnetycznej;
4. Należy unikać pracy z busolą w czasie burzy oraz w pobliżu linii wysokiego napięcia;
5. Nie posługiwać się busolą w rejonach o znacznej anomalii magnetycznej.